กาแฟแพร่หลายไปทั่วโลกได้อย่างไร เป็นเรื่องราวหนึ่งของการเปลี่ยนแปลงของโลกเกี่ยวกับศาสนาการค้าทาสการลักลอบขนของเถื่อนความรักและโภคภัณฑ์ แม้นจะมีช่องโหว่หลายจุด แต่เราสามารถตามรอยการเดินทางของกาแฟได้ด้วยความช่วยเหลือทั้งจากข้อเท็จจริงและจากตำนาน
การค้นพบช่วงแรก
กาแฟถูกค้นพบอย่างน้อยเมื่อ 1000 ปีก่อน ไม่มีใครรู้แน่ชัดแต่หลายคนเชื่อว่าต้นกำเนิดของอารบิกอ้าอยู่ที่ซูดานใต้และเอธิโอเปีย ส่วนโรบัสต้ามีต้นกำเนิดที่แอฟริกาตะวันตก แม้ก่อนที่จะนำกาแฟสารมาคั่วบดและชงเพื่อทำกาแฟที่เราดื่มได้ในทุกวันนี้ ใบกับกาแฟสารก็เคยถูกใช้งานเพราะคุณสมบัติทำให้กระปี้กระเป่ามาก่อนแล้ว
เหล่าคนเลี้ยงสัตว์ในแอฟริกาที่ต้องเดินทางจึงผสมกาแฟสารกับไขมันและเครื่องเทศทำเป็นแท่งเพื่อใช้สำหรับช่วงเวลายาวนานของการใช้ชีวิตอยู่ไกลบ้าน ใบและเปลือกก็ถูกนำมาต้มเช่นกันเพื่อผลิตสารละลายที่อุดมด้วยคาเฟอีนทำให้กระปรี้กระเป๋า
เชื่อกันว่ากาแฟถูกนำมายังเยเมนและอาระเบีย โดยเหล่าทาสออฟฟิศกัน ในคริสต์ศตวรรษที่ 15 ครูสอนศาสนาอิสลามนิกายซูฟีดื่มชาจากกาแฟเชอรี่ ซึ่งเรียกว่า กิชเชอร์ (Quishr) หรือไวน์อาหรับ (Arabian wine) ที่ช่วยให้กระปรี้กระเป๋าในระหว่างการปฏิบัติศาสนกิจยามค่ำคืน
ข่าวแพร่หลายออกไปเรื่องประสิทธิภาพในการกระตุ้นของกาแฟและได้มีการเปิดสถานที่ที่พวกพ่อค้าและนักวิทยาการสามารถเข้ามาดื่มกาแฟและปฏิสัมพันธ์กันได้อย่างเสรี เป็นที่รู้จักกันในนาม โรงเรียนสำหรับนักปราชญ์ บางคนวิตกว่า กิชเชอร์ ไปกันไม่ได้กับความเชื่อทางศาสนา แต่ร้านกาแฟยุคแรกๆ ยังคงเปิดอยู่และความนิยมในกาแฟก็เพิ่มมากขึ้น
ภายในคริสต์ศตวรรษที่ 16 ชาวอาหรับก็เริ่มคั่วและบดกาแฟสารเพื่อสร้างสรรกาแฟสักแก้วหนึ่งที่เหมือนกันมากกับที่เราชอบดื่มกันในทุกวันนี้ ซึ่งได้แพร่หลายไปยังตุรกี อียิปต์ และแอฟริกาเหนือ
การแพร่หลายของกาแฟในยุคล่าอาณานิคม
อาหรับเป็นชาติแรกที่ค้าขายกาแฟด้วยความหวงจึงต้มกาแฟสารเพื่อไม่ให้ใครสามารถเอาไปเพาะปลูกได้ อย่างไรก็ตามในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 17 นักธรรมลัทธิ ชูฟี (Sufi) ของอิสลามผู้หนึ่งได้ลักลอบนำกาแฟสารจากเยเมนไปยังอินเดีย และพ่อค้าชาวดัตช์คนหนึ่งลักลอบนำต้นกล้าของกาแฟจากเยเมนไปปลูกที่อัมสเตอร์ดัม
เมื่อสิ้นศตวรรษที่ 17 มีการปลูกกาแฟอย่างแพร่หลายในอาณานิคมต่างๆ ของดัตช์โดยเฉพาะในประเทศอินโดนีเซีย อาณานิคมในแคริบเบียนและอเมริกาใต้ ในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 18 ทางดัตช์ได้มอบต้นกล้าของกาแฟเป็นของขวัญให้กับฝรั่งเศสผู้นำต้นกล้าของกาแฟไปยังเฮติมาร์ตินีก และเฟรนช์เกียนา ส่วนบาสปลูกกาแฟของตนในซูรินาม และอังกฤษนำกาแฟจากเฮติไปปลูกที่จาไมก้า
ในปีคศ 1727 โปรตุเกสได้ส่งทหารเรือนายหนึ่งจากบราซิลไปเฟรนช์เกียนา เพื่อนำสารกาแฟกลับมาด้วยมีการเล่าว่าเมื่อถูกปฏิเสธเขาจึงหว่านเสน่ห์กับภรรยาของผู้ว่าการ นางจึงลักลอบนำกาแฟมาให้เขาในรูปของช่อดอกไม้ที่แซมด้วยต้นกล้ากาแฟ
กาแฟแพร่หลายจากอเมริกาใต้และแคริบเบียนไปยังอเมริกาใต้และเม็กซิโกในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19 ต้นกล้าของกาแฟได้ถูกส่งกลับไปยังอนานิคมต่างๆ ในแอฟริกา ทุกวันนี้ผลผลิตกาแฟได้แพร่หลายไปยังพื้นที่ใหม่ๆ ของโลกโดยเฉพาะในเอเชีย
เรียบเรียง : ปกาเกอญอมะ
อ้างอิง : The Coffee Book